VÖLSAÞÁTTR



  Per mancances tipogràfiques, substituïm la o i la e caudades del norrè occidental antic per ö i ë respectivament. Cada estrofa es mostra en les versions de Ranisch/Heusler (a l'esquerra), Jónsson (enmig, en color) i la versió original del manuscrit (a la dreta).



1. Hefst Völsadýrkun andnesmanna1


Óláfr konungr spurði þá enn af nýju, at land var enn víða lítt kristit, en hann lagði mikinn hug á at snúa lýðnum til almenniligrar trúar um allt sitt ríki, bæði um eyjar ok andnes. Eftir því sem í einu fornu kvæði vísar til, byggði á einu andnesi norðarliga í Nóregi, þar sem góð langskipa höfn var undir, fjarri meginbyggðinni ok svá þjóðleið, einn bóndi ok húsfreyja, nökkut öldruð. Þau áttu tvau börn, son ok dóttur, at því sem í upphafi kvæðisins segir ok svá hefr:

1.   Karl hefir búit Karl hefir búit Karll hefir buit
    ok kona öldruð ok kona öldruð ok kona olldrut
    á andnesi á andnesi (a) anndnesi
  4 einuhveriu; einu hverju. æinhueriu.
    átti son Átti son atti son
    við seima Bil við seima Bil vid sæima bil
    drengr ok dóttur dreng ok dóttur dræingr ok dottur
  8 driúgskýrliga. drjúgskýrliga. driugskyrliga.

Þar var ok þræll ok ambátt. Bóndi var spakr maðr ok óhlutdeilinn, en kerling var svarkr mikill ok réð mjök fyrir hýbýlaháttum dagliga. Bóndasonr var kátr ok gleðifullr, glensugr ok uppivöðslumikill. Bóndadóttir var eldri, næm ok náttúruvitr, þó at hon hefði eigi við fjölmenni upp vaxit. Bóndi átti etjutík stóra, er Lærir hét. Engar skynjar höfðu þau á heilagri trú.

Svá bar til á einu áliðnu hausti, at eykhestr karls dó. Var hann mjök feitr, ok með því at heiðnir menn höfðu hrossakjöt sér til fæðu, var hestrinn til gerr ok nýttr. Ok í fyrstu, er fleginn var, rak þræll af honum einn þann lim, sem eftir skapan náttúrunnar hafa þess kyns kvikendi til getnaðar sem önnur dýr, þau sem aukast sín á milli, ok eftir því, sem fornskáldin vísa til, heitir vingull á hestum. Ok svá sem þrællinn hefir hann af skorit ok ætlar niðr at kasta á völlinn hjá sér, hleypr bóndason til hlæjandi ok grípr við ok gengr inn í stofu. Þar var fyrir móðir hans, dóttir hennar ok ambátt. Hann hristir at þeim vingulinn með mörgum kallsyrðum ok kvað vísu:

2. Hér megið siá Hér meguð sjá Her megit sea
heldr röskligan heldr röskligan helldr röskligan
vingul, skorinn vingul, skorinn vingul skorinn
4 af viggs föður; af viggs föður. af uigs födur.
þér er, ambótt, Þér er, ambátt, þer er ambatt
þessi Vólsi þessi Völsi þessi Volsi
allódaufligr allódaufligr allodaufligr
8 innan læra. innan læra. innan læra.

Ambáttin skellir upp ok hlær, en bóndadóttir bað hann út bera andstyggð þessa. Kerling stendr upp ok gengr at öðrum megin ok grípr af honum ok segir, at hvárki þetta né annat skulu þau ónýta, þat sem til gagns má verða, gengr fram síðan ok þurrkar hann sem vandligast ok vefr innan í einum líndúki ok berr hjá lauka ok önnur grös, svá at þar fyrir mætti hann eigi rotna, ok leggr niðr í kistu sína.

Líðr nú svá á haustit, at kerling tekr hann upp hvert kveld með einhverjum formála honum til dýrkanar, ok þar kemr, at hon vendir þangat til öllum sínum átrúnaði ok heldr hann fyrir guð sinn, leiðandi í sömu villu með sér bónda sinn ok börn ok allt sitt hyski. Ok með fjandans krafti vex hann svá ok styrknar, at hann má standa hjá húsfreyju, ef hon vill. Ok at svá gervu tekr kerling þann sið, at hon berr hann í stofu hvert kveld ok kveðr yfir honum vísu fyrst manna, fær síðan bónda ok svá hverr frá öðrum, þar til sem kemr at lokum til ambáttar, ok skyldi hverr maðr kveða yfir honum vísu. Fannst þat á hvers þeira ummælum, hversu hverjum þeira var um gefit.

2. Óláfr konungr hitti andnesmenn²

Þat hafði verit einhverju sinni, áðr en Óláfr konungr varð landflótta fyrir Knúti konungi, at hann helt skipum sínum norðr með landi. Hann hafði frétt af þessu andnesi ok þeiri ótrú, er þar fór fram. Ok með því at hann vildi þar sem annars staðar fólkinu snúa til réttrar trúar, segir hann fyrir leiðsögumanninum, at hann skal af víkja leiðinni ok til þeirar hafnar, er liggr undir fyrrgreindu andnesi, því at byrr var hægr. Koma þeir síð dags í þessa höfn. Lætr konungr tjalda yfir skipum, en segir, at þeir skulu á skipum liggja um nóttina, en hann vill ganga heim til bæjar ok biðr fara með sér Finn Árnason ok Þormóð Kolbrúnarskáld.

Þeir taka sér allir grákufla ok steypa útan yfir klæði sín ok ganga svá heim til bæjar um kveldit í húmi, víkja af til stofu ok setjast á bekk annan ok skipa svá sessum, at Finnr sitr innstr, þá Þormóðr, en konungr yztr, bíða þar, til þess er myrkt er orðit, svá at engi maðr kemr í stofu. Ok eftir kemr innar kona með ljósi, ok var þat bóndadóttir. Hon heilsar mönnum ok spyrr þá at nafni, en þeir nefndust allir Grímar. Hon gerir þá upp ljós í stofunni. Hon sér jafnan til gestanna, ok lengst horfir hon á þann, er yztr sitr. Ok svá sem hon býst fram at ganga, verðr henni ljóð á munni ok mælti svá:

3. Ek sé gull á gestum Ek sé gull á gestum Ek se gull a gestum
ok guðvefiar skikkiur, ok guðvefjar skikkjur. ok guduefiar skickiur
3 mér fellr hugr til hringa, Mér fellr hugr til hringa. mer fellr hugr til hringa
heldr vil ek "bing en liuga"; Heldr vil ek þing³ en ljúga. helldr uil ek bing en liuga
kenni ek þik, konungr minn, Kenni ek þik, konungr minn. kenni ek þig konungr minn
6 kominn ertu, Óláfr! Kominn ertu, Óláfr. kominn ertu Olafr.

Þá svarar hann tilkvámumaðr, sá er yztr sat: "Lát þú kyrrt yfir því, þú ert kona hyggin."

Ekki skiptust þau fleirum orðum við. Gekk bóndadóttir fram, ok litlu seinna kemr inn bóndi ok sonr hans ok þræll. Sezt bóndi í hægsæti, sonr hans upp hjá honum, en þræll yfir lengra frá honum. Eru þeir kátir við gestina af kyrt þeiri.

Síðan er snúit hýbýlum á leið ok tekit borð ok settr matr fram. Bóndadóttir settist upp hjá bróður sínum, en ambátt hjá þræli. Grímar sitja allir samt, sem fyrr var sagt. Síðast kemr innar kerling ok berr Völsa í fangi sér ok gengr at hægsætinu fyrir bónda. Ekki er þess getit at hon kveddi gestina. Hon rekr af dúkana af Völsa ok setr á kné bónda ok kvað vísu:

4. Aukinn ertu, Völsi, Aukinn ertu, Völsi, Aukinn ertu Uolse
ok upp tekinn, ok upp of tekinn, ok vpp vm tekinn
líni gœddr, líni gæddr, lini gæddr
4 en laukum studdr; en laukum studdr. en laukum studdr
þiggi Mörnir Þiggi mörnir4 þiggi Maurnir
þetta blœti! þetta blæti, þetta blæti
en þú, bóndi siálfr, en þú, bóndi sjálfr, en þu bonde sealfr
8 ber þú at þér Völsa! ber þú at þér Völsa! ber þu at þer Uolsa.

Bóndi lét sér fátt um finnast, tók þó við ok kvað vísu:

5. Mundi eigi, Mundi eigi, Munde ægi
ef ek of réða, ef ek um réða, ef ek um reda
blœti þetta blæti þetta blæti þetta
4 borit í aptan; borit í aftan. borit j aftan.
þiggi Mörnir Þiggi mörnir5 þiggi Maurnir
þetta blœti! þetta blæti, þetta blæti
en þú, son bónda, en þú, sonr bónda, en þu son bonda
8 sé þú við Völsa! sé þú við Völsa! se þu vid Volsa.

Bóndasonr greip við honum ok yppir Völsa ok vindr at systur sinni ok kvað vísu:

6. Berið ér beytil Beri þér6 beytil, beri þer beytil
fyr brúðkonur! fyrir brúðkonur. firir brudkonur
þær skulu vingul Þær skulu vingul þær skulu uingul
4 væta í aptan; væta í aftan. uæta j aptan.
þiggi Mörnir Þiggi mörnir7 þ. M.
þetta blœti! þetta blæti, þetta blæti
en þú, dóttir bónda, en þú, dóttir bónda, en þu dottir bonda
8 drag þú at þér Völsa! drag þú at þér Völsa. drag þu at þer Volsa.

Hon gørir sér heldr fátt um, en varð þó at fylgja hýbýlaháttum, tók heldr tæpt á honum ok kvað þó vísu:

7. Þess sver ek við Gefion Þess sverk við Gefjun Þess suer ek vid Gefion
ok við guð önnur, ok við goðin önnur, ok vid gudin önnur
at ek nauðig tek at ek nauðig tek at ek naudig tek
4 við nosa rauðum; við nosa rauðum. vit nosa raudum.
þiggi Mörnir Þiggi mörnir þ. M.
þetta blœti! þetta blæti, þ bl.
en þú, þræll hióna, en, þræll hjóna, en þræll hiona
8 þríf þú við Völsa! þríf þú við Völsa. þrif þu vid Volsa.

Þrællinn tekr við ok kvað:

8. Hleifr væri mér Hleifr væri mér Hlæifr væri mer
hálfu sœmri hálfu sæmri, halfu sæmri
[þykkr ok økkvinn þykkir9 ok ökkvinn þykkr ok okkvinn
4 ok þó víðr]8 ok þó víðr, ok þo uidr
en Völsi þessi en Völsi þessi en Uölsi þessi
á verkdögum; á verkdögum. a uerkdogum.
þiggi Mörnir Þiggi mörnir þ. M.
8 þetta blœti! þetta blæti, þ. blæti
en þú, þý, hióna en þú, þý hjóna, en þu þy hiona
þrýstu at þér Völsa! þrýstu at þér Völsa. þrystu at þer Völsa.

Ambáttin tekr við honum mjök blíðliga, vefr hann at sér ok klappar honum ok kvað vísu:

9. Víst eigi mættak Víst eigi mættak Vist æigi mætta ek
við of bindask, við of bindask uid um bindazst
[í mik at keyra]10 í mik at keyra, j mig at keyra
4 ef vit ein lægim ef vit ein lægim ef vid æin lægum
í andkætu; í andkætu. j andketu.
þiggi Mörnir Þiggi mörnir þ. M.
þetta blœti! þetta blæti, þ. blæti
8 en þú, Grímr, gestr várr, en þú, Grímr, gestr várr, en þu Grimr gestr uorr
gríp þú við Völsa! gríp þú við Völsa. grip þu vid Volsa.

Finnr tók þá við ok helt á. Hann kvað þá vísu:

10. Legit hefik víða Legit hefk víða Legit heuig uida
fyr andnesium, fyrir andnesjum, firir andnesium
snæfgum höndum snævgum höndum snæfgum hondum
4 segl upp dregit; segl upp dregit. segl upp dregit.
þiggi Mörnir Þiggi mörnir þ. M.
þetta blœti! þetta blæti, þ. blæti
en þú, Grímr, griði minn, en þú, Grímr, griði minn, en þu Grimr gride minn
8 gríp þú við Völsa! gríp þú við Völsa. grip þu vid Uolsa.

Hann fekk þá Þormóði. Tók hann við ok hugði at allglöggliga, hversu Völsi er skapaðr. Brosti hann þá ok kvað vísu:

11. Sákat ek forðum, Sákat forðum, Sa ek æi fordum
þó hefik farit víða þó hefk farit víða, þo hefuig farit vida
flennt hreðr fyrir flennt reðr fyrri flent redr fyrri
4 fara með bekkium; fara með bekkjum. fara med beckium.
þiggi Mörnir Þiggi mörnir þ. M.
þetta blœti! þetta blæti, þ. blæti
en þú, Aðalgrímr, en þú, Aðal-Grímr, en þu Adalgrimr
8 tak enn við Völsa! tak enn við Völsa. tak enn vid Volsa.

Konungr tók við ok kvað vísu:

12. Verit hefik stýrir Verit hefk stýrir Verit hefuig styrir
ok stafnbúi ok stafnbúi ok stafnnbui
ok oddviti ok oddviti ok odduiti
4 allrar þjóðar; allra þjóða. allra þioda.
þiggi Mörnir Þiggi mörnir þiggi M.
þetta blœti! þetta blæti, þ. blæti
en þú, hundr hióna, en þú, hundr hjóna, en þu hundr hiona
8 hirtu bákn þetta! hirtu bákn þetta. hirtu baknn þetta.

Hann kastaði þá fram á gólfit, en hundrinn greip þegar upp. En er kerling sá þat, þá var hon öll á flugi. Brá henni mjök við ok kvað vísu:

13. Hvat er þat manna, Hvat er þat manna Huat er þat manna
mér ókunnra, mér ókunnra, mer okunnra
er hundum gefr er hundum gefr er hundum gefr
4 heilagt blœti? heilagt blæti? hælagt bleti
hefik mik um hiarra Hefi mik of hjarra hefui mig um hiarra
ok á hurðása. ok á hurðása, ok a hurdasa
vita ef ek borgit fæ vita ef ek borgit fæ vita ef ek borgit fæ
8 blœti helgu. blætinu helga. blætinu helga.


14. Legg niðr, Lærir, Legg þú niðr, Lærir, legg þu nidr Lerir
ok lát mik siá, ok lát mik eigi sjá, ok lat mig æigi sia
svelg eigi niðr, ok svelg eigi niðr ok suelg æigi nidr
4 sártíkin rög! sártíkin rög. sartikin rög.

Konungr kastar þá af sér dularklæðunum. Þekkist hann þá. Telr hann þá trú fyrir þeim, ok var kerling treg til trúarinnar, en bóndi nökkuru fljótari, en með krafti guðs ok kostgæfi Óláfs verðr þat at lyktum11, at þau taka öll trú ok eru skírð af hirðpresti konungs ok heldu vel trú síðan, er þau urðu áskynja, á hvern þau skyldu trúa, ok þekktu skapara sinn, sáu nú, hversu illa ok ómannliga þau höfðu lifat ok ólíkt öllum öðrum góðum mönnum.

Má þat í slíku sýnast, at Óláfr konungr lagði allan hug á at eyða ok af má alla ósiðu ok heiðni ok fordæðuskap einn veg á inum yztum útskögum12 Nóregsveldis sem í miðjum heruðum meginlandsins. Hafði hann á því mesta hugsan at draga sem flesta til réttrar trúar. Er þat nú ok auðsýnt orðit, at hann hefir svá gert þessa hluti ok alla aðra, at guði hefir líkat.

Sigles: F: Flateyjarbók. Còdex GKS 1005 fol. del Landsbókasafn d'Islàndia.
Bibliografia: Íslendinga Sögur. Fimmti bindi: Vestfirðinga Sögur. Guðni Jónsson bjó til prentunar. Reykjavík: Íslendingasagnaútgáfan, 19862. Pàgines 373-385. [=Jónsson]
  EDDICA MINORA - Dichtungen eddischer Art aus den Fornaldarsögur und anderen Prosawerken. Zusammengestellt und eingeleitet von Andreas Heusler und Wilhelm Ranisch. Dortmund: Druck und Verlag von Friedrich Wilhelm Ruhfus, 1903 (Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1974). Pàgines XCV-XCVII, 123-127 i 134-151. [=Heusler/Ranisch]
Flateyjarbók. Formáli. Fyrsta bindi. Sigurður Nordal bjó til prentunar. Flateyjarútgáfan. Prentverk Akranes H.F., 1944. Pàgines I-XXIX. [=Nordal 1944]
Flateyjarbók. Annað bindi. Sigurður Nordal bjó til prentunar. Flateyjarútgáfan. Prentverk Akranes H.F., 1945. Pàgines 441-446. [=Nordal 1945]
Flateyjarbok. En samling af norske konge-sagaer med indskudte mindre fortællinger om begivenheder i og udenfor Norge samt ANNALER. [edició a cura de Guðbrandur Vigfússon i Carl Richard Unger].Udgiven efter offentlig foranstaltning. Andet bind. Christiania: P. T. Mallings Forlagsboghandel, 1862. Pàgines 331-336. [=Vigfússon/Unger]
Steinsland, Gro, i Kari Vogt: "Aukinn ertu Uolse ok vpp vm tekinn" - en religionshistorisk analyse av Völsaþáttr i Flateyjarbók. Dins: Arkiv for Nordisk Filologi 96 (1981), pp. 87-106. [=Steinsland/Vogt].
Notes i Comentaris 1: Adoptem l'epígraf d'en Jónsson. En Vigfússon i n'Unger, en llur edició del 1862, p. 331, li posen l'epígraf Konungr cristnadi menn nordr vkunnigha. "el rei va cristianitzar unes persones desconegudes en el nord". En Nordal adopta aquest mateix epígraf per a la seva edició del 1944, p. 441, per bé que en normalitza l'ortografia: Konungr kristnaði menn norðr ókunniga. No hem pogut comprovar si aquest epígraf figura al manuscrit original o si es deu a la ploma de Vigfússon/Unger.
  2: Epígraf comú a totes tres edicions.
  3: bing F. Esmenat en þing per Jónsson. Tot i haver adoptat aquesta esmena, no ens convenç pas, perquè l'estructura lògica de la frase exigeix que el significat del misteriós bing sigui negatiu. Per això, som del parer que una eventual esmena hauria de portar a bingja "netejar una pell d'ovella de femta i terra" o a dyngju "munt de fems". Fins i tot, caldria considerar la possibilitat que hom hi hagués emprat un anglicisme: cf. l'anglès antic dung "fems". Per a més detalls, vulgueu veure l'entrada bing del vocabulari de més avall.
  4: Maurnir F. Esmenat en Mörnir per Heusler/Ranisch i Jónsson, per bé que amb una diferència molt rellevant: Heusler/Ranisch interpreten el nom com a nom propi (vocatiu singular), mentre que Jónsson l'interpreta com a nom comú (vocatiu plural). Nosaltres ens adherim a aquesta darrera interpretació. Heusler/Ranisch p. XCVII escriuen al respecte: Ob in "Mörnir" (oder Mørnir) ein ächter Name oder Beiname der betr. Gottheit fortlebt, ist unsicher. Die sprachlich nächstliegende Deutung, n.pl. zu mörn "Riesin", giebt sachlichen Anstoss. Man erwartet eine Bezeichnung für Freyr.
  5: Maurnir F. Esmenat en Mörnir per Heusler/Ranisch i en mörnir per Jónsson.
  6: beri þér: Heusler/Ranisch esmenen en berið ér. Creiem que aquesta esmena és innecessària. Representa una arcaïtzació més de la llengua de les estrofes -tal i com, de fet, la practiquen tots els editors-, sense modificar-ne, però, el significat. beri þér és perfectament assumible per comptes de berið ér , ja que és una forma que està molt ben atestada en la llengua antiga a partir del segle XIV -tant pel que fa a la pèrdua de la consonant -ð/-t de la desinència verbal davant el pronom þér , com pel que fa a la mateixa presència d'aquesta forma pronominal per comptes de la més antiga i originària ér - i està més concorde amb el tarannà general de la llengua d'aquest þáttr. amb molts de trets propis ja de la llengua actual. A banda de totes aquestes consideracions, l'esmena de Heusler/Ranisch desfà l'ambigüitat del text original, que tant es pot interpretar com a brúðkonur beri þér beytil fyrir (on el subjecte de l'oració són les brúðkonur i þér és el datiu del pronom þú "tu") o bé com a berið þér beytil fyrir brúðkonur (on el subjecte és þér "vosaltres" i fyrir brúðkonur és un sintagma proposicional que designa les persones a qui s'ha de portar el vit). Tanmateix, tot sigui dit, nosaltres ens decatem per la solució interpretativa de Heusler/Ranisch. En la llengua poètica antiga, la preposició fyrir té dues formes: fyr, que és preposició, i fyrir, que és adverbi i postposició. Heusler/Ranisch, d'acord amb llur interpretació d'aquests versos, i d'acord amb l'arcaïtzació a què sotmeten el text, substitueixen, molt conseqüentment, la forma fyrir per la forma fyr. Pel que fa a l'ús de fyr, fyrir amb acusatiu, cf. la Þrymsqviða 24,2: oc fyr iotna öl fram borit. "i es va portar cervesa als gegants". Steinsland/Vogt p. 91, també s'adhereixen a la interpretació de Heusler/Ranisch i tradueixen el passatge com a: Ber de lemen til brudekoner.
  7: þ M F. El mot Mörnir o Maurnir ja no tornarà a aparèixer en la seva no abreujada a la resta del manuscrit.
  8: Heusler/Ranisch consideren aquests dos versos un afegiment posterior i, en conseqüència, els esborren de llur edició.
  9: No entenem l'esmena de Jónsson del mot þykkr en þykkir. Es pot tractar d'un simple error tipogràfic d'aquest editor.
  10: Heusler/Ranisch consideren aquest vers un afegiment posterior i, en conseqüència, l'esborren de llur edició.
  11: lyktum F. Jónsson esmena aquest mot en lykðum, esmena que considerem innecessària.
  12: utskogum F. Nordal 1945 interpreta el mot com a útskógum, "en els boscos [més] remots"; Jónsson, en canvi, com a útskögum "en els caps (de mar) [més] allunyats", interpretació que a nosaltres, personalment, ens sembla millor.
Vocabulari: allglöggliga <adv>: molt exactament, molt detingudament.
  allódaufligr <adj>: molt entretingut, molt amè
andkæta <f>: gaudi mutu, fruïció mútua.
andnes <n>: cap, llengua de terra
aukinn <part.pass.>: enfortit, refet (amb mitjans màgics), d'acord amb la interpretació de Hans Kuhn del verb auka: kräftigen, stärken (mit magischen mitteln). No hi veiem pas una al·lusió de tipus sexual. Tanmateix, creiem que també s'hi podria veure una al·lusió al canvi "social" sofert pel vit, que ha passat de no ésser res, a ésser un objecte central de culte.
bákn <n>: objecte sagrat (Heusler/Ranisch); baluerna (d'acord amb el significat del mot en islandès modern: stór, klunnalegur hlutur).
bera e-t at sér: agafar una cosa amb les mans arrapant-se-la al cos.
bera e-t fyrir e-n: portar una cosa a algú.
beytill <m>: penga, fal·lus, penjoll (literalment: "batoll"). Deverbatiu de bauta "picar, pegar, batre etc." -cf. anglès antic béatan, anglès modern to beat, alemany antic bôzen "tundere, contundere", alemany modern (Àustria) boßen, baix-alemany mitjà böten- amb el sufix instrumental -ill, sufix que també apareix a les altres llengües germàniques (Cf. deverbatius alemanys, també de significat semblant com ara Bleuel, Stößel, Schlegel). El significat originari del mot, devia ésser, així i doncs, "picador, batedor, massa (de morter) etc." i es correspon, punt per punt, amb paraules com ara baix-alemany mitjà bötel "percussor," o alt-alemany antic bôzil, atestat en el compost steinbôzil amb què es glossen els mots llatins "latomus" i ", lapicida", això és, "picapedrer". En norrè, sembla que el mot va acabar significant únicament fal·lus, com ho demostren, per una banda, els poquíssims casos en què està atestat aquest mot -simplement, devia sonar massa obscè-, i per l'altra, el fet que apareixi en la denominació d'una planta i la seva flor, el góibeytill o góubeytill (l'Equisetum hiemale), que floreix en el mes de gói (mes que anava, si fa no fa, de mitjan febrer a mitjan març), travessant la neu, i que té una forma que recorda un fal·lus erecte i que, per tant, es podria traduir per fal·lus de[l mes de] gói o fal·lus de la [deessa] Góa (devem la indicació d'aquest terme al norrenista Mariano González Campo); Cf. Britt-Mari Näsström: "I Västergötland förekommer en fräkenväxt (Equisetum hiemale) som bär det lokala namnet gói-beytill. Den växer på vintern och sticker upp genom snön, och kan tolkas som en fallos, vilket är vad ordet beytill betyder. Sammankopplat med gói betonas fruktbarhetsaspekten ännu mer". En islandès modern, l'Equisetum hiemale es diu normalment eskigras, o, tot simplement eski.
Bil <nom propi>: Bil, deessa, personificació de la lluna creixent. Bil seima, la "Bil dels fils d'or", kenning de "dona".
bindask við e-t: abstenir-se d'una cosa.
bing: Hàpax legòmenon. Jónsson l'esmena en þing.
En norrè occidental antic existeix el mot bingr amb el significat de ‘jaç, llit’, que, tanmateix, aquí no acaba de donar ple sentit a la frase, en no esser que assumim que el que s'hi vol dir és ‘llit de concubina’ o bé ‘llit de malalta’, o sigui "...més m'agradaria veure'm forçada a fer de concubina que a mentir" i, respectivament, "...més m'agrada estar malalta que no pas mentir". Contra aquesta darrera interpretació hi diria el fet el norrè occidental antic ja té, específicament per a aquesta darrera accepció, els mots lega i kör. Restaria, doncs, la primera interpretació que, en esguard de l'edat de la serva, tampoc no convenç gaire. A tall d'exemple del significat ‘llit, jaç’, cf. l'ús que en fa l'escalda Björn Ásbrandsson ‘Breiðvíkingakappi’ a la seva cinquena lausavísa inclosa a l'Eyrbyggja saga (fyr konu bing ‘per comptes de [compartir e]l llit de la dona; istedenfor [at dele] kvindens leje’) o l'anònim autor dels Krákumál que l'empra a a la tretzena estrofa (vasat sem bjarta brúði í bing hjá sér leggja ‘no fou pas com ajeure una núvia radiant en el jaç vora seu’.
També es podria assumir que el copista va ometre un mot que determinava bing i que aquest mot ja apareixia en el text amb el significat de l'islandès modern bingur ‘munt, pilot, caramull’: el mot en qüestió fóra leðja ‘fang’ i per tant, caldria assumir un original *leðjubing, ac. sg. de leðjubingr ‘munt de fang’ ("...més m'estimo un munt de fang que no pas mentir).
blœti <n>: Hàpax legòmenon. Heusler/Ranisch li donen dues interpretacions: "ofrena (Opfergabe); objecte sagrat (Heiligtum)".
bóndi <m>: 1. bóndi, pagès ric, propietari d'un mas, petit terratinent 2. amo de la casa 3. marit.
draga e-t at sér: estrènyer una cosa amb els braços o les mans.
drjúgskýrligr <adj>: assenyat.
flenna e-t: fer treure la fava a un pardal estirant la pell per avall.
griði <m>: company.
grípa við e-t: agafar (agraponar) una cosa amb força amb les mans.
gœða e-n e-u: guarnir a algú d'una cosa; fornir a algú d'una cosa.
guðvefjar: Genitiu de guðvefr, una mena de teixit que sembla haver designat el vellut. Guðvefjarskikkjur: gipons de vellut.
hirða e-t: custodiar una cosa.
hjarri <m>: galfons d'una porta.
hugr <m>: desig, deler. e-m fellr hugr til e-s: sentir-se [molt] atret per una cosa, delir-se per una cosa.
hurðáss <m>: biga travessera damunt la porta. hurðásar cairats de devora la porta.
hyggja at e-u: inspeccionar una cosa meditant com...
keyra e-t í e-n: enfonsar una cosa dins..., ficar una cosa dins...
laukr <m>: ceba.
lær <n>: cuixa.
mættak: contracció de mætta ek at no podria pas, no seria pas capaç.
mörn <f>: *màruna, ésser mitològic relacionat amb la fertilitat. (?) Vulgueu veure Steinsland/Vogt, pp. 89 i 94-99. Ells es decideixen per una interpretació del mot com a "jotunbruder, jotunkvinner", a la qual ens adherim; tanmateix, hi ha un problema morfològic no resolt: un singular mörn de tema en -o: (o llarga) reclama un plural Marnar com sög, pl. sagar; un singular mörn de tema en -i, reclama un plural Marnir (com röst - pl. rastir); i un femení singular mörn de tema en -u voldria un plural Mernir ...si n'hi hagués, ja que en norrè occidental antic no hi ha femenins d'aquest tema! (pel que fa al model, cf., però, el masculí vöndr - pl. vendir). I pel que fa als temes en consonants, el model hönd - pl. hendr tampoc no ens serveix de model. Per tant, un femení plural mörnir és, morfològicament parlant, com a mínim, estrany. Per això Steinsland/Vogt remarquen que: på filologisk grunnlag alene kan vi ikke fremheve den ene tolkning framfor den andre.
Mörnir <nom propi>: Mörnir, divinitat fàl·lica, el Phallos norrè (?). El déu Yngvi-Freyr era representat, igual que Min, el déu egipci de la fertilitat, amb el fal·lus erecte o, simplement, com un fal·lus erecte. El mot mantindria amb el verb merja "magolar, masegar; aixafar, triturar etc." la mateixa relació que beytill manté amb bauta "picar, batre, pegar etc." i possiblement fóra idèntic, etimològicament parlant, al substantiu masculí mörnir "espasa".
nosi <m>: piula, perdiu.
oddviti <n>: cabdill. oddviti allra þjóða: cabdill de totes les hosts.
reðr <n>: pixa, pardal. flennt reðr pardal enravenat amb la fava treta.
röskligr <adj>: de complexió forta, vigorós, potent.
sákat: contracció de sá ek at "no he pas vist".
sártík <f>: Hàpax legòmenon. Gossa ronyosa (?). rög sártík maleïda gossa ronyosa!
seimr <m>: fil d'or.
sjá við e-n: tenir esment de, tenir cura de.
sœmr <adj>: convenient, convenible.
styðja e-t e-u: sostenir una cosa amb; apuntalar una cosa amb.
stýrir <m>: arraix, capità. No timoner (=stýrimaðr)
svarkr <adj>: soberg, altiu, arrogant.
taka við e-t: agafar una cosa (que hom dóna), rebre una cosa.
vigg <n>: destrer. faðir viggs, kenning de "cavall llavorer".
vingull <m>: verga.
væta e-t: mullar una cosa.
völsi <m>: vit.
þiggja: rebre, acceptar.
þrífa við e-t: agafar (agraponar) una cosa amb força amb les mans.
þykkr <adj>: gruixut.
þrýsta e-t at sér: estrènyer al pit una cosa amb força.
þý <f>: esclava.
økkvinn <adj>: gruixut i espès.


  A continuació reproduïm l'edició diplomàtica de Vigfússon/Unger del 1862. La numeració de les pàgines del llibre de Vigfússon/Unger figura entre claudàtors precedida d'una P.; la numeració dels fulls de la Flateyjarbók, en canvi, es troba, simplement, entre claudàtors. Per mancances tipogràfiques, substituïm la o i la e caudades del manuscrit per ö i ë respectivament.


[P. 331]

Konungr cristnadi menn nordr vkunnigha.


265.     Olafr konungr spurde þa enn af nyju, at land var enn vijda litt kristit, en hann lagde mikinn hug a at snua lydnum til almenniligrar truar um allt sitt riki, bæde um eyiar ok anndnes. Eftir þui sem j æinu fornu kuæde visar til bygde a æinu andnese nordarliga j Noregi þar sem god langskipahöfnn var undir, fiarri meginbygdinne ok suo þiodlæid, einn bondi ok husfreyia, nökkut olldrut þau attu .ij. börnn son ok dottur at þui sem j upphafui kuædissins segir ok suo hefr.

1.   Karll hefir buit  
    ok kona olldrut  
    (a) anndnesi  
  4 æinhueriu.  
    atti son  
    vid sæima bil  
    dræingr ok dottur  
  8 driugskyrliga.  

þar var ok þræll ok ambatt. bondi uar spakr madr ok ohlutdeilinn en kelling var suarkr mikill ok red miog firir hybyla hattum dagliga. bondason var katr ok gledefullr, glennzsugr ok uppiuodslumikill. bondadottir var ellri næm ok natturuuitr þoat hon hefdi æigi vid [P. 332] fiolmenni upp uaxit. bonde atti etiutik stora er Lærir het. onguar skyniar hofdu þau a hæilagri tru. Suo bar til a æinu alidnu hausti at æykhestr kallz do var hann miog fæitr ok med þui at heidnir menn hofdu hrossakiot ser til fædu var hestrinn til gerr ok nyttr. ok j fystu er fleginn var rak þræll af honum j æinu þann lim sem eftir skapan natturunnar hafua þesskyns kuikende til getnadar sem önnur dyr þau sem aukazst sin a mille ok eftir þui sem fornnskalldin visa til hæitir uingull a hestum. ok suo sem þrællinn hefir hann af skorit ok ætlar nidr at kasta a uöllinn hea ser hleypr bondason til hlæiannde ok gripr vid ok gengr inn j stofu þar var firir modir hans dottir hennar ok ambatt. hann hristir at þeim uingulinn med morgum kallzyrdum ok quat visu:

2.   Her megit sea  
    helldr röskligan  
    vingul skorinn  
  4 af uigs födur.  
    þer er ambatt  
    þessi Volsi  
    allodaufligr  
  8 innan læra.  

Ambattin skellir upp ok hlærr en bondadottir bat hann vt bera andstygd þessa. Kerling stendr upp ok gengr at oðru megin ok gripr af honum ok segir at huorki þetta ne annat skulu þau onyta þat sem til gagns ma verda. gengr fram sidan ok þurkar hann sem vandligaz ok uefr jnnan j æinum linduki ok berr hea lauka ok önnur grös suo [484] at þar firir mætti hann æigi rottna ok leggr nidr j kistu sina. lidr nu suo a haustit at kelling tekr hann upp huert kuelld med æinhuerium formala honum til dyrkanar ok þar kemr at hon uendir þangat til ollum sinum atrunade ok helldr hann firir gud sinn læidande j somu uillu med ser bonda sinn ok bornn ok allt sitt hyski. ok med fiandans krafti uex hann suo ok styrknar at hann ma standa hea husfreyiu ef hon uill ok at suo gervu tekr kelling þann sid at hon berr hann j stofu huert kuelld ok kuedr yfir honum visu fyst manna færr sidan bonda ok suo huerr fra ödrum þar til sem kemr at lokum til ambattar ok skylldi huerr madr kueda yfir honum visu. fannzst þat a huers þeirra ummælum huersu huerium þeirra var vm gefit.

Olafr konungr hitti andnesmenn.

266.     Þat hafde verit æinhueriu sinne adr en Olafr konungr uard landflotta firir Knuti konungi at hann hellt skipum sinum nordr med landi. hann hafde frett af þessu andnesi ok þeirri otru er þar for fram ok med þui at hann villde þar sem annars stadar folkinu snua til rettrar truar segir hann firir læidsogumanninum at hann skal af [P. 333] vikea læidinne ok til þeirrar hafnnar er liggr undir fyrr græindu andnese þuiat byrr uar hægr. koma þeir sid dags j þessa höfnn lætr konungr tialda yfir skipum en segir at þeir skulu a skipum liggia vm nottina en hann uill ganga heim til bæiar ok bidr fara med ser Finn Arnason ok Þormod Kolbrunarskalld. Þeir taka ser allir grakufla ok steypa utan yfuir klædi sin ok ganga suo heim til bæiar um kuelldit j hume vikia af til stofu ok setiazst a beck annan ok skipa suo sessum at Finnr sitr innzstr þa Þormodr en konungr yzstr. bida þar til þess er myrkt er ordit suo at eingi madr kemr j stofu. ok eftir kemr innar kona med liosi ok var þat bonda dottir hon heilsar monnum ok spyrr þa at nafnni en þeir nefnduzst aller Grimar. hon gerir þa upp lios j stofunne. hon ser iafnan til gestanna ok lengst horfir hon a þann er yzstr sitr ok suo sem hon byzst fram at ganga uerdr henni liod a munne ok mællti suo:

3.     Ek se gull a gestum  
      ok guduefiar skickiur  
  3   mer fellr hugr til hringa  
      helldr uil ek bing en liuga  
      kenni ek þig konungr minn  
  6   kominn ertu Olafr.  

Þa suarar hann tilkomumadr sa er yzstr sat. latt þu kyrt yfir þui þu ert kona hyggin. Ecki skiptuzst þau flæirum ordum vid. gek bonda dottir fram ok litlu sæinna kemr inn bonde ok son hans ok þræll. setzt bonde j hægsæte sonr hans upp hea honum en þræll yfir lengra fra honum. eru þeir katir vid gestina af kyrt þeirri. sidan er snuit hybylum a læid ok tekit bord ok settr matr fram. bonda dottir settizst upp hea brodur sinum en ambatt hea þræli. Grimar sitea aller samt sem fyrr var sagt. sidazst kemr innar kerling ok berr Uolsa j fangi ser ok gengr at hægsætinu firir bonda. ecki er þess getit at hon queddi gestina. hon rekr af dukana af Uölsa ok setr a kne bonda ok quat visu:

4.   Aukinn ertu Uolse  
    ok vpp vm tekinn  
    lini gæddr  
  4 en laukum studdr  
    þiggi Maurnir  
    þetta blæti  
    en þu bonde sealfr  
  8 ber þu at þer Uolsa.  

[P. 334] Bondi let ser fatt vm finnazst tok þo vid ok quat vísu.

5.   Munde ægi  
    ef ek um reda  
    blæti þetta  
  4 borit j aftan.  
    þiggi Maurnir  
    þetta blæti  
    en þu son bonda  
  8 se þu vid Volsa.  

Bondason greip vid honum ok yppir Volsa ok vindr at systur sinne ok quat visu.

6.   beri þer beytil  
    firir brudkonur  
    þær skulu uingul  
  4 uæta j aptan.  
    þ. M.  
    þetta blæti  
    en þu dottir bonda  
  8 drag þu at þer Volsa.  

Hon gerir ser helldr fatt vm en vard þo at fylgja hybylahattum tok helldr tæpt a honum ok quat þo visu.

7.   Þess suer ek vid Gefion  
    ok vid gudin önnur  
    at ek naudig tek  
  4 vit nosa raudum.  
    þ. M.  
    þ. bl.  
    en þræll hiona  
  8 þrif þu vid Volsa.  

Þrællinn tekr vit ok quat.

8.   Hlæifr væri mer  
    halfu sæmri  
    þykkr ok okkvinn  
  4 ok þo uidr  
    en Uölsi þessi  
    a uerkdogum.  
    þ. M.  
  8 þ. blæti  
    en þu þy hiona  
    þrystu at þer Völsa.  

Ambattin tekr vid honum miog blidliga uefr hann at ser ok klappar honum ok quat visu.

9.   Vist æigi mætta ek  
    uid um bindazst  
    j mig at keyra  
  4 ef vid æin lægum  
    j andketu.  
    þ. M.  
    þ. blæti  
  8 en þu Grimr gestr uorr  
    grip þu vid Volsa.  

Finnr tok þa vid ok hellt a. hann quat þa visu.

10.   Legit heuig uida  
    firir andnesium  
    snæfgum hondum  
  4 [P. 335] segl upp dregit.  
    þ. M.  
    þ. blæti  
    en þu Grimr gride minn  
  8 grip þu vid Uolsa.  

Hann fekk þa Þormode. tok hann vid ok hugde at allgl(ö)ggliga huersu Uolsi er skapad brosti hann þa ok quat visu.

11.   Sa ek æi fordum  
    þo hefuig farit vida  
    flent redr fyrri  
  4 fara med beckium.  
    þ. M.  
    þ. blæti  
    en þu Adalgrimr  
  8 tak enn vid Volsa.  

Konungr tok vid ok quad visu.

12.   Verit hefuig styrir  
    ok stafnnbui  
    ok odduiti  
  4 allra þioda.  
    þiggi M.  
    þ. blæti  
    en þu hundr hiona  
  8 hirtu baknn þetta.  

Hann kastade þa fram a golfit en hundrinn greip þegar upp. en er kerling sa þat þa var hon oll a flugi. bra henni miog vid ok quat visu.

13.   Huat er þat manna  
    mer okunnra  
    er hundum gefr  
  4 hælagt bleti  
    hefui mig um hiarra  
    ok a hurdasa  
    vita ef ek [485] borgit fæ  
  8 blætinu helga.  


14.   legg þu nidr Lerir  
    ok lat mig æigi sia  
    ok suelg æigi nidr  
  4 sartikin rög.  

Konungr kastar þa af ser dularklædunum. þeckizst hann þa. telr hann þa tru firir þeim ok uar kelling treg til truarinnar en bondi nockuru fliotare en med krafti guds ok kostgæfui Olafs verdr þat at lyktum at þau taka oll tru ok eru skird af hirdpresti konungs ok helldu uel tru sidan er þau urdu askynia a huernn þau skylldu trua ok þektu skapara sinn. sa nu huersu illa ok omannliga þau hofdu lifat ok oligt ollum odrum godum monnum. ma þat j sliku synazst at Olafr konungr lagde allan hug a at eyda ok af ma alla osiðu ok hæidni ok fordëduskap æinn ueg a hinum yzstum utskogum Noregs uelldis sem j midium herutum meginlandzsins. hafde hann a þui mesta hugsan ad draga [P. 336] sem flesta til rettrar truar. er þat nu ok audsynt ordit at hann hefuir suo gert þessa hluti ok alla adra at gude hefir likat.

Contador cedit i mantingut per:

Logo de Servincont